Arno Schmidt – Από τη ζωή ενός φαύνου
To ακατανόητο να αναλυθεί σε μεμονωμένα κατανοητότερα. Η φράση αυτή, με την οποία τελειώνει το πρώτο μέρος του έργου —“Από τη ζωή ενός Φαύνου” θα μπορούσε να συνοδεύει όλο το έργο του Schmidt
Και βέβαια κανείς δεν μπορεί να θυμώσει με τον Νοτιοευρωπαίο αναγνώστη, όταν ισχυρισθεί πως αυτή η προειδοποίηση είναι ήδη αρκετή, για ν’ αφήσει το βιβλίο ανέγγιχτο στο ράφι του βιβλιοπώλη. Η λογοτεχνία που μας προσελκύει δίχως κόπο, είναι αυτή που κάνει χρήση του ακατανόητου ως δεδομένου, ως στοιχείου της πλοκής, ως στοιχείου ενός μύθου και μας παρασύρει αβίαστα στη δίνη της ανάγνωσης, απαλλάσσοντας μας από τον κόπο της επίπονης “περί και ένδον” σκόπησης.
Άλλοι πάλι αντιτείνουν πως η ανάλυση της πραγματικότητας δεν είναι αντικείμενο του έντεχνου ψυχαγωγικού λόγου αλλά της επιστημονικής ανάλυσης.
Η διαφωνία όμως ενός τμήματος της σύγχρονης λογοτεχνίας θα διατηρήσει για ορισμένους ευήκοους την πειστικότητα της. Εάν σαφώς η Εγελιανή θέση του Adorno ότι είναι αδύνατη μια ζωή ορθή μέσα στο ψεύδος είναι επίκαιρη κι αν αποδεχτούμε ότι ο 20ος Αιώνας μας εισήγαγε σε μιαν εποχή όπου δεσπόζει η δυνατότητα της τεχνικής αναπαραγωγής του έργου τέχνης απογυμνώνοντας το έτσι από την αύρα του δηλαδή την υπερβατικότητα του, τότε οι απαντήσεις παύουν να είναι αυτονόητες.
 |
Δεν χωρεί αμφισβήτηση: η συμβατική λογοτεχνία ξεπερνά τέτοιου είδους προβληματσμούς με το ατσάλινο επιχείρημα της επιτυχίας της, με τον ίδιο τρόπο που το Hollywood, μπορεί να επικρατεί του “προσωπικού” Ευρωπαϊκου κινηματογράφου ή η βιομηχανική pop, της σοβαρής μουσικής. Η εποχή μας εκφράζεται αλλά παραμένει ασχολίαστη, ο σχολιασμός περιθωριοποιείται.
Έτσι ενώ ο Arno Schmidt αναφέρεται με μια πνοή δίπλα στους Proust και Joyce, παραμένει αδιάβαστος όπως ακριβώς και οι δυο μεγάλοι ομότεχνοι του. Σαν να μην έφτανε αυτό, μοιράζεται την αμφίβολη τύχη άλλων σπουδαίων γερμανών συγγραφέων όπως οι Hans Henry Jawn και Ror Wolf που επειδή συνδιάζουν το ύφος της πατρίδας τους με τον βαρύ τευτονικό στοχασμό, ξενίζουν.
Αυτό όμως δεν πρέπει να προκαλεί μεγάλη έκπληξη γιατί ποιός γνωρίζει τον Wieland, τον Jean Paul Richter ή κι αν θέλετε τον ίδιο τον Goethe;
Ο Arno Schmidt γεννήθηκε στο Αμβούργο τη χρονιά που ξέσπασε ο A΄ παγκόσμιος πόλεμος. Ύστερα από το θάνατο του πατέρα του (1932) η οικογένεια μετακομίζει στη Σιλεσιακή πατρίδα (τέως Πολωνικά εδάφη). Αυτά τα χρόνια στο γερμανόφωνο χώρο επικρατούν: το κίνημα Dada, το κινημα Bauhaus στην αρχιτεκτονική, ο εξπρεσιονισμός στη ζωγραφική, τον κινηματογράφο, την ποίηση και το θέατρο, ενώ ο Schönberg και οι μαθητές του Anton Webern, Allan Berg και Νίκος Σκαλκώτας ανακαλύπτουν και εξερευνούν την δωδεκαφθογγική μουσική.
Ο νεαρός ποιητής Arno Schmidt που κάποιες ποιητικές του δοκιμές απορρίπτονται από τον Herman Hesse δουλεύει ως υπάλληλος λογιστηρίου στο εργοστάσιο παραγωγής ενδυμάτων Greiff, παντρεύεται την Alice Murawski και ζει τη διπλή ζωή του βουβού υπαλλήλου και του ρομαντικού μελετητή της λογοτεχνίας. Η αδελφή του Lucy μεταναστεύει μαζί με τον Εβραίο άνδρα της το 1933 στην Αμερική ενώ ο συγγραφέας παρά την κακή του όραση, καλείται στο στρατό το 1939 και περνά το μεγαλύτερο μέρος της θητείας του στη Νορβηγία.
Με την κατάρρευση του μετώπου πέφτει αιχμάλωτος πολέμου στα χέρια των Άγγλων. Έπειτα από μια σύντομη αιχμαλωσία εργάζεται ως διερμηνέας της αστυνομίας των δυνάμεων κατοχής ώσπου αποφασίζει -αν και δεν είχε στη δυτική ζώνη πόρους- να αφιερωθεί στη συγγραφή. Κάτω από απίστευτες στερήσεις γράφονται τα πρώτα δαιμονισμένα διηγήματα με σπουδαιότερο το Leviathan (1949).
Όπως μας πληροφορεί η Susanne Fischer, στην κριτική έκδοση του κειμένου, ο συγγραφέας σημειώνει πάνω στο χειρόγραφο ότι η ιδέα για το κείμενο του ήρθε στις 15-16/8/1946 το σχεδίασμα έγινε στις 2/10/1946 και η καταγραφή στο διάστημα 3-22/1/1946. Το κείμενο έπειτα από περιπέτειες στα τέλη Οκτωβρίου 1949 εκδίδεται από τις εκδόσεις Rowohlt μαζί με δυο ακόμη κείμενα. Για την περίοδο εκείνη γνωρίζουμε πως το ζεύγος Schmidt φυτοζωούσε κυριολεκτικά ζώντας με μανιτάρια και καβουρντισμένα βελανίδια περιμένοντας αραιά και που κάποια δέματα που έστελνε η αδελφή του συγγραφέα από την Αμερική.
Στις 14/1/1951 ο Αlfred Doblin -νεανικό ίνδαλμα του συγγραφέα- του απονέμει το μέγα βραβείο της Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών.
Ο ίδιος ο Arno Schmidt θεωρούσε ότι το κείμενο του Λεβιάθαν ήταν επηρεασμένο από το “Εύρηκα” του E.A. Poe. Πέρα όμως από αυτό, ο Λεβιάθαν αποτελεί τη δραματική αντίδραση του συγγραφέα στην άμεση μαρτυρία των εχθροπραξιών στο ανατολικό μέτωπο ενώ παράλληλα μια ελεγεία στη χαμένη νεανική του αγάπη Anna Wolf, την οποία μάλιστα αναφέρει με το όνομα της μέσα στο κείμενο.
O Άρνο Σμιτ είναι ο πιο μοντέρνος Γερμανός συγγραφέας της εποχής μας. Aπό τα πρώτα του κιόλας έργα απέκτησε -δικαίως- τη φήμη του ιδιοφυούς λογοτέχνη και του πρωτοπόρου στην αναζήτηση νέων μορφών γραφής
Απέσπασε το θαυμασμό μεγάλων συγγραφέων, όπως του Xέρμαν Έσσε. Mάστορας της γλωσσοπλασίας και του λογοπαιγνίου, του υπαινιγμού και της συγκαλυμμένης αναφοράς, ο Άρνο Σμιτ λέγεται ότι δεν μπορεί να μεταφραστεί σε άλλη γλώσσα. Και πράγματι πολλά έργα του είναι αδύνατο να μεταφραστούν, όπως συμβαίνει και με το μεγάλο Iρλανδό Tζέιμς Tζόυς.
Υπήρξε και θεμελιωτής της φιλοσοφικής άποψης της “ατομικής θεώρησης” ότι δηλαδή ο κόσμος υπάρχει σύμφωνα με την προσωπική αντίληψη του καθενός, έξω από αυτή τίποτε άλλο δεν θεωρείται υπαρκτό.
Εν ζωή δεν κέρδισε από τα βιβλία του και λόγω οικονομικής ανέχειας, τα τελευταία χρόνια της ζωής του συντηρούνταν από τον φιλόλογο και συγγραφέα Jan Philipp Reemtsma – κληρονόμο του βιομηχάνου Jan Philipp Reemtsma, των γερμανικών τσιγάρων.
Σε συνεργασία με το ίδρυμα Άρνο Σμιτ (Arno Schmidt Foundation) και τον εκδοτικό οίκο Fischer, οι Eκδόσεις Kριτική παρουσιάζουν στο ελληνικό κοινό για πρώτη φορά έργο του Σμιτ μεταφρασμένο στη γλώσσα μας:
— Τριλογία Arno Schmidt, Tο “Mικρό μυθιστόρημα“: Από τη ζωή ενός Φαύνου (Κριτική 1992), α΄ μέρος της τριλογίας, Το Ρουμάνι του Μπραντ (Οδυσσέας 1994), β΄μέρος, Τα παιδιά του Nομποντάντυ, γ΄μέρος, περιγράφει δεκατρείς ημέρες από τη ζωή ενός δημόσιου υπάλληλου πριν και μετά τον πόλεμο και αποτελεί μια καυστική κριτική του γερμανικού μικροαστισμού.
Από το πολύτομο έργο του στην ελληνική γλώσσα έχουν μεταφρασθεί: Λεβιάθαν ◊ μτφ. Γιάννης Κοιλής εκδ Οδυσσέας 1994, (Leviathan 1949) To ρουμάνι του Μπραντ μτφ. Γιάννης Κοιλής εκδ Οδυσσέας 1994, Από τη ζωή ενός Φαύνου μτφ. Γ. Κοιλής (Α΄έκδ. 1953) εκδ Κριτική 1992 (Aus dem Leben eines Fauns 1953), Mαύρος Καθρέφτης (Schwarze Spiegel) μτφ Κοιλής Γ. εκδ Οδυσσέας (υπό έκδοση)
◊ Λεβιάθαν μυθικό τέρας δημιουργός του κόσμου
| | | |
| Από τη ζωή ενός φαύνου | Arno Schmidt | Μαύροι Καθρέφτες | Ίδρυμα Arno Schmidt – Bargfeld DE |